چک، سفته و برات، از جمله مهم ترین انواع اسناد تجاری هستند. شباهت آنها در این است که کاربرد همه آنها، برای پرداخت وجه است. اما باید در نظر داشت که این اسناد، تفاوت هایی نیز با همدیگر دارند؛ از جمله اینکه چک، سند لازم الاجراست و می توان به شیوه ثبتی، حقوقی و کیفری، آن را مطالبه کرد؛ اما برات و سفته، لازم الاجرا نبوده و فاقد جنبه کیفری می باشند.
بر اساس قانون تجارت به طور کلی سه دسته مهم و عمده از انواع اسناد تجاری را می توان شناسایی نمود که هر یک از آنها، کاربرد منحصر به فرد خود را داشته و علی رغم وجود شباهت های کلی، واجد برخی تفاوت های مهم نیز، می باشند که از جمله این اسناد می توان به چک، سفته و برات اشاره کرد.
وام ازدواج لازم دارید؟ با فشردن دکمه “خرید وام ازدواج“، شروع کنید.
به صورت کلی بسیاری از افراد، در مبادلات تجاری روزمره خود از اسنادی مانند چک، سفته و برات استفاده می نمایند که در میان آنها، سفته و علی الخصوص چک کاربرد گستره ای در حوزه تجارت دارند که این موارد باعث میشود آشنایی با این اسناد و همچنین اطلاع از شباهت ها و تفاوت های اساسی میان آنها ضروری باشد و بی توجهی به تفاوت میان آن ها، گاهاً ممکن است خسارات مالی فراوانی را برای اشخاص ایجاد نماید.
به همین دلایلی که اشاره شد در ادامه این مقاله قصد داریم در ابتدا به بررسی چک، سفته و برات و کاربرد هر یک از آنها بپردازیم و پس از توضیح خصوصیات مشترک و شباهت چک، سفته و برات، تفاوت های آن ها را نیز مورد بررسی قرار دهیم.
چک و کاربرد آن
امروزه، می توان چک را یکی از مهم ترین انواع اسناد تجاری به شمار آورد که حجم استفاده از آن در مبادلات تجاری میان اشخاص حقیقی و حقوقی، بسیار گسترده است و همین مورد، لزوم آشنایی با قوانین و مقررات این حوزه را جدی تر می سازد. به همین دلیل، در این قسمت، به توضیح چک و کاربرد آن می پردازیم.
در پاسخ به این سوال که چک چیست، باید گفت که به موجب ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چک به نوشته ای گفته می شود که به موجب آن، صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه یا بانک دارد، به صورت کلی یا جزیی، به شخص دیگری واگذار می کند.
پس همانگونه که مشخص است یکی از مهم ترین و عمده ترین کاربردهای چک، آن است که صادر نمودن چک، عمدتا وسیله ای برای پرداخت پول به شمار می آید و در واقع، می توان آن را جایگزینی برای پرداخت های نقدی وجوه رایج (پول) محسوب نمود که به موجب آن، صادر کننده چک به واسطه صدور چک، می تواند این امر را به آسانی انجام دهد.
البته نکته حائز اهمیتی که در این میان وجود دارد، آن است که چک (اعم از چک های سنتی و چک های جدید صیادی) باید به شکل قانونی صادر شوند که در حال حاضر ترتیب آن به موجب قانون جدید صدور چک متحول شده است و نداشتن آگاهی کافی از ضوابط مربوط به آن ممکن است تعقیب کیفری متخلف را در پی داشته باشد که این موضوع، یکی از مهم ترین تفاوت های چک با سفته و برات نیز هست.
سفته و کاربرد آن
از دیگر اسناد تجاری مهمی که امروزه در نظام حقوقی ایران به دفعات مورد استفاده قرار می گیرد، می توان به سند سفته یا فته طلب اشاره نمود که در قانون تجارت، ضمن ماده ۳۰۷، به تعریف و توصیف آن پرداخته شده است و هرچند طبق قانون سفته، کاربرد سفته نیز، مانند برات و چک، عمدتا ناظر بر وسیله ای برای پرداخت می باشد، امروزه کاربرد آن تا حدودی متحول شده است. پس در این قسمت،سفته و کاربرد آن را شرح خواهیم داد.
طبق ماده ۳۰۷ قانون تجارت، سفته یا فته طلب به سندی گفته می شود که به موجب آن، امضا کننده سفته، متعهد می شود که مبلغ مذکور در سند را در مهلت مشخص و یا به صورت عندالمطالبه، در وجه شخص معین یا به حواله کرد آن شخص و یا در وجه حامل، آن را کارسازی نماید.
بنابراین همانطور که مشخص است بر اساس قانون تجارت، کاربرد اصلی و مهم سند سفته نیز بعنوان وسیله ای برای پرداخت مبلغ در آینده می باشد که این مبلغ می تواند به شخص خاص، به حواله کرد آن شخص و یا در وجه حامل باشد. پس در معاملات تجاری میان افرادی که طبق قانون تاجر هستند استفاده از سفته گسترش بیشتری دارد.
با این وجود امروزه به جای سفته بسیاری از افراد نظرشان بر این است که به دلیل مزایای متعددی که صدور چک بعنوان وسیله ای برای پرداخت دارد از این سند به صورت گسترده تری استفاده نمایند و عمده کاربرد سفته، به مواردی همچون تضمین داده و ضمانت دادن مربوط می شود؛ همچون سفته تضمین حسن انجام کار که کارگران به کارفرمایان ارائه می دهند و از آن جهت که صدور سفته بر روی اوراق چاپی بسیار ساده است،میزان استفاده از آن نیز بسیار بیشتر است.
برات و کاربرد آن
سومین دسته از انواع اسناد تجاری که در قانون تجارت به آن اشاره شده است، برات می باشد که در حال حاضر برخلاف روش های سنتی می توان اقدام به صدور برات الکترونیک نیز نمود. هرچند که استفاده از برات ، از صدور چک و سفته به مراتب کمتر است، پرداختن به دلیل اصلی استفاده از برات ضروری می باشد؛ پس در این قسمت، به صورت مختصر برات و کاربرد آن را شرح داده تا در ادامه مطلب بتوان شباهت ها و تفاوت های چک، سفته و برات را توضیح داد.
به صورت کلی، برات، سه رکن مهم و اساسی دارد که شامل صادر کننده برات (برات کش)، پرداخت کننده برات (برات گیر) و کسی که مبلغ آن را دریافت می نماید (گیرنده یا دارنده برات) می باشند و کاربرد برات، آن است که به موجب آن برات کش به برات گیر دستور می دهد تا در موعد معین شده، مبلغی را به دارنده یا گیرنده برات و یا به حوال کرد وی، پرداخت نماید.
بر این اساس، ملاحظه می شود که عمده ترین کاربرد برات نیز، وسیله ای برای پرداخت پول می باشد و همین وجه اشتراک، یکی از مهم ترین شباهت های چک و سفته و برات می باشد. با این وجود، اسناد تجاری نامبرده در برخی خصوصیات نیز با هم متفاوت هستند که جزئیات آنها در قسمت های بعد به صورت دقیق شرح داده شده است.
خصوصیات مشترک و شباهت چک ، سفته و برات چیست
در پاراگراف های قبلی، تلاش شد تا به صورت مختصر در رابطه با انواع اسناد تجاری چک، سفته و برات و کاربرد هر یک از آنها، توضیحاتی ارائه شود.اما به دور از جزئیات اجرایی و عملیاتی در ارتباط با کارکرد هر یک از اسناد توضح داده شده، واضح می باشد که این اسناد، واجد برخی شباهت های عمده هستند. به همین دلیل در این قسمت، به این سوال پاسخ خواهیم داد که خصوصیات مشترک و شباهت چک، سفته و برات چیست؟
یکی از مهم ترین و اصلی ترین خصوصیات مشترک و شباهت چک، سفته و برات، آن است که همگی آنها، جزء اسناد تجاری می باشند و مشخصات اسناد تجاری را دارند؛ به این معنا که شرایط و احکام قانونی آنها، در قانون تجارت، معرفی شده است.
علاوه بر این، از جمله موارد شباهت و خصوصیات مشترک چک و سفته و برات، آن است که چون اسناد مزبور، وسیله ای برای پرداخت می باشند، به طلبکار، این اطمینان داده می شود که در زمان مقرر، می تواند آن را وصول نموده و یا در صورت لزوم، به روش حقوقی یا کیفری، اقدام به مطالبه آن نماید.
همچنین، هر سه سند تجاری چک، سفته و نیز برات، بیانگر میزان وجه نقد می باشد که بر روی هر یک از این اسناد، درج شده است و اساسا تا زمانی که در مهلت تعیین شده، این مبلغ پرداخت نشود، صرف دادن چک، سفته یا برات، در حکم عمل کردن به تعهد نخواهد بود.
لازم به یادآوری است که هر سه سند برات، سفته و نیز چک، جزء اسناد مدت دار محسوب می شوند و به همین دلیل می توان برای کسب اعتبار از آنها استفاده نمود که این مطلب، در عملیات تجاری میان تاجران، از اهمیت بالایی برخوردار است.
تفاوت چک ، سفته و برات چیست
وجوه اشتراک و خصوصیات مشترک چک و سفته و برات، عمدتا ناظر بر آن است که این اسناد، وسیله پرداخت می باشند. با این وجود، هر یک از این اسناد، کاربرد خاص و ویژه خود را دارند و ممکن است در برخی از قوانین نیز با هم تفاوت داشته باشند. به همین دلیل، در این قسمت از مقاله، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که تفاوت و فرق چک، سفته و برات چیست؟
مهم ترین تفاوت های چک و سفته، به قرار زیر می باشند:
یکی از مهم ترین تفاوت های چک با سفته، آن است که عمدتاً چک از جمله چک کاغذی یا چک الکترونیکی، یک سند لازم الاجرا محسوب می شود و به همین دلیل، امضای چک، برخلاف امضای سفته، قابل انکار و تردید نمی باشد.
زمان دریافت گواهی مبنی بر عدم پرداخت در خصوص چک برای بهره مندی از امتیازات تجاری چک، ۱۵ روز است؛ اما این مهلت در مورد سند سفته، ۱۰ روز می باشد؛
در مورد سند چک، خسارت تاخیر تادیه، از تاریخ موعود محاسبه می شود؛ لکن خسارت تاخیر تادیه سفته، از تاریخ درخواست شخص برای مطالبه، محاسبه می شود؛
در صورتی که چک مفقود شود، صادر کننده می تواند شکایت کند؛ در صورتی که برای سفته چنین امکانی پیش بینی نشده است.
همچنین بر روی برگه چک می توان هر مبلغی که لازم است را درج نمود؛ اما ذکر مبلغ در سفته محدود به میزان مبلغ چاپ شده بر روی سفته می باشد و بالاتر از آن مبلغ را نمی توان بر روی سفته درج نمود.
از جمله مهم ترین تفاوت های چک و برات شامل موارد زیر می باشند:
یکی از مهم ترین تفاوت های چک با برات، این است که چک ابزاری برای پرداخت در زمان حال محسوب می شود؛ اما برات معمولا برای پرداخت بدهی های آینده به شمار می رود.
لازم به ذکر است که سند چک، یک سند تجاری لازم الاجرا محسوب می شود؛ اما برات سند لازم الاجرا محسوب نمی شود و به همین دلیل نمی توان از طریق اجرای ثبت اقدام به مطالبه آن نمود.
نیاز به یادآوری است که سند چک در برخی موارد ممکن است چک کیفری باشد و بتوان علیه صادر کننده چک برگشتی شکایت کیفری مطرح کرد؛ اما سند برات از چنین ویژگی برخوردار نمی باشد.
مهم ترین تفاوت های سفته و برات شامل موارد زیر می باشند:
یکی از اصلی ترین تفاوت های سفته و برات آن است که در سند برات سه نفر دخیل می باشند که شامل برات کش، برات گیر، دارنده برات می باشند؛ اما در صدور سفته، صرفا متعهد و متعهد له، حضور دارند.
لازم به ذکر است که صدور برات، یک عمل ذاتا تجاری محسوب می شود؛ لکن صدور سفته، صرفا در صورتی عمل تجاری محسوب می شود که طرفین معامله، تاجر یا صراف یا بانکدار باشند.
تفاوت دیگر سفته و برات در این مورد است که اساسا در خصوص سفته قبول یا نکول موضوعیت ندارد؛ چرا که این حواله به عهده شخص دیگری نیست که نیازی به قبول وی داشته باشد؛ اما قبول برات توسط برات گیر الزامی است.
در سند برات حتما باید نام طلبکار قید شود و این امر جزء شرایط اساسی صحت صدور برات می باشد؛ اما در مورد سفته می توان بدون ذکر نام و در وجه حامل نیز این سند را صادر نمود.
ذکر مکان و چگونگی پرداخت وجه در خصوص برات، الزامی می باشد ولی در ارتباط با سند سفته وجود محل اهمیت چندانی ندارد و این موضوع یکی دیگر از تفاوت های مهم سند سفته با برات می باشد.
